Lăng mộ cụ Hoàng Thị Loan
Khu lăng mộ bà Hoàng Thị Loan, thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh tọa lạc ở lưng chừng núi Động Tranh, thuộc dãy Đại Huệ ở xã Nam Giang, huyện Nam Đàn. Khu lặng mộ có 269 bậc đường đi lên (con số 69 là năm 1969 Chủ tịch Hồ Chí Minh mất) và 242 bậc đường xuống (con số 42 là năm 1942 ông Khiêm đưa hài cốt mẹ về táng ở đây). Trước phần mộ xuống sân bia có 33 bậc, ứng với con số 33 tuổi đời của bà.
Bà Hoàng Thị Loan, thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh sinh năm 1868 tại làng Chùa, xã Chung Cự (nay là xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An). Bà sinh ra và lớn lên trong một nhà nho, giàu lòng yêu nước, thương người, sớm được cụ thân sinh Hoàng Xuân Đường truyền chữ thánh hiền, dạy đủ: Công – dung – ngôn – hạnh, được thân mẫu bà Nguyễn Thị Kép truyền cho nghề xe tơ, dệt lụa, làm đồng áng. Bà là một cô gái nhan sắc, thùy mị, nết na, thuộc nhiều làn điệu dân ca xứ Nghệ.
Năm 1883, bà kết hôn với người học trò nghèo, mồ côi, gắn bó với gia đình nhiều năm là ông Nguyễn Sinh Sắc. Từ đó, bà lo toan mọi công việc trong gia đình, giúp đỡ cha mẹ để chồng có điều kiện thi cử. Cuộc tình duyên đẹp, nghĩa tình này đã sản sinh ra cho đất nước ba người con ưu tú. Đặc biệt là Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc ta.
Năm 1895, bà tạm biệt quê hương cùng hai cậu con trai vượt đường thiên lý vào kinh đô Huế nuôi chồng ăn học ở Quốc Tử Giám. Ngày 22 tháng Chạp năm Canh Tý (tức ngày 10/02/1901), bà lâm bệnh nặng đã trút hơi thở cuối cùng trong vòng tay cậu bé mới 10 tuổi Nguyễn Sinh Cung và Nguyễn Sinh Xin đang còn khát sữa. Bà thọ 33 tuổi, thi hài được đưa bằng thuyền lên mai táng dưới chân núi Tam Tầng, thuộc dãy núi Ngự Bình, thành phố Huế.
Năm 1922, bà Nguyễn Thị Thanh bị quản thúc ở Huế, nhân một chuyến được phép về thăm quê đã bí mật đưa hài cốt mẹ về an táng tại vườn nhà.
Tháng 10/1941, ông Nguyễn Sinh Khiêm ra tù lần thứ 2. Ông là một nhà phong thủy giỏi, lên tận huyện Thanh Chương, đi khắp huyện Nam Đàn tìm nơi táng mộ mẹ. Sang năm 1942, ông tìm được nơi đắc địa ở núi Động Tranh, thuộc dãy Đại Huệ, ở xã Nam Giang. Mộ bà Hoàng Thị Loan đặt ở thế lưng tựa sơn, chân đạp thủy. Lưng tựa vào dãy núi Đại Huệ, chân đạp vào một hồ nước lớn. Có tiền án, hậu án, phía trước là núi Dầu, phía sau núi Động Tranh cao.
Đứng nơi đây nhìn thấy toàn cảnh quê nội, quê ngoại Chủ tịch Hồ Chí Minh, quê cụ Phan Bội Châu và xa hơn nữa là núi Hùng Sơn, nơi vua Mai lập căn cứ chống giặc nhà Đường. Xa hơn nữa là dãy núi Thiên Nhẫn có 99 đỉnh như đàn ngựa xung trận. Dưới chân núi là dòng Sông Lam quanh năm xanh biếc, như một dải lụa thanh thiên, ôm trọn cả huyện Nam Đàn.
